Mogę się mylić, bo moja pamięć bywa zwodnicza, ale w przeciągu dwóch i pół roku studiów słowo "perfekcjonizm" nie padło zbyt wiele razy. Być może to kwestia nazewnictwa - psychologia z pewnością mówi o tym zjawisku, lecz w innych terminach. A jednak, w życiu codziennym słyszymy je wyjątkowo często, w różnych kontekstach, trochę jakby każdy z nas miał nieco inną definicję, ale wszyscy doskonale czujemy znaczenie zasadnicze. Ambicja. Nienasycona, nieracjonalna, skazująca na porażkę. Wytykająca palcem wszystkie niedociągnięcia - a mając ideał za kryterium, jest ich nieskończenie wiele. "Wysoka poprzeczka" to już za mało powiedziane. Brak przestrzeni na błędy. Poczucie beznadziejności, wstydu, upokorzenia. Bo przecież zawsze mogłam zrobić to lepiej. Nigdy nie jest wystarczająco. I tak ucieka radość. Ucieka życie. 

Skąd się wzięła ta paląca idea, ta pułapka opakowana w złoty papier, obiecujący sukces i szczęście, "jeśli tylko będziesz bardziej, więcej i mocniej"? Kultura robi swoje, bycie w mediach społecznościowych również - mam poczucie, że w pewnym momencie wszystkie te hasła krzyczące, że możemy wszystko, jeśli tylko damy z siebie 100 procent były tak wszechobecne, iż zdążyły w nas wsiąknąć niemal niezauważalnie. I sukces może być tutaj rozumiany bardzo szeroko - to nie tylko osiągnięcia zawodowe, edukacyjne, czy dotyczące pasji. Nie, to za mało - nasze ciało może (powinno?) być sukcesem. Nasze relacje też. W naszych umysłach stworzony został koncept świata czarno-białego, gdzie właściwy wybór jest tylko jeden, a my sami możemy być albo dobrzy we wszystkim, albo bezwartościowi.

Cieszą mnie bardzo wszystkie głosy, które ostatnio zaczęły pojawiać się wyraźniej gdzieś w przestrzeni publicznej - te "ludzkie", ukazujące słabości i potknięcia, bo chyba trzeba nam długiej drogi, zanim na nowo stworzymy w swych umysłach świat, gdzie perfekcja naprawdę jest wrogiem dobrego. Bo mimo wszystko, okrutnie trudno jest nam nie wierzyć w to, że ideał jest możliwy. Ba, że jest w zasięgu ręki. I że przecież wystarczy postarać się jeszcze chwilkę, jeszcze trochę pocierpieć, zacisnąć zęby, a w końcu będzie pięknie. Szczęśliwie. Chwila mija, szczęście jakoś nie przychodzi, a walka z samym sobą toczy się dalej. No właśnie - o co tak właściwie rozgrywamy tę bezustanną walkę?

Nie chcę bawić się w psychoanalizę, mówić o wymagających rodzicach, którzy zwykli pytać "a co dostała Kasia, i czemu nie szóstka" i o miłości warunkowej. Wiem jednak, że za dążeniem i potrzebą ideału kryje się bezgraniczny niepokój i lęk. Przed oceną, której się spodziewamy ze strony innych. Przed wstydem, który nastąpi, gdy ta się dokona. To strach, że świat nas zobaczy. Takimi, jacy jesteśmy. I że to okaże się być za mało. 

Mogłabym napisać Wam mnóstwo pięknych słów, o tym, jak wspaniale jest dopiero wtedy, gdy pozwalamy sobie na błędy i dzięki nim rośniemy, że naszą siłą może być nasza kruchość, że to co w nas najlepsze, to całość, wraz z wszelkimi niedoskonałościami, ale prawda jest taka, że tkwiąc głęboko w pułapce perfekcjonizmu na niewiele to się zda. Trzeba wielu dni, trzeba czegoś więcej, niż przeczytany poradnik. Czasem trzeba mieć bardzo dość swojego cierpienia i kradzionego przez wizję ideału życia, czasem trzeba niemal sięgnąć dna, gdy skrajny perfekcjonizm staje się drogą do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeń odżywiania, czy chorób psychosomatycznych. Czasami może wystarczy nie zdać egzaminu i uświadomić sobie, że świat się nie zawalił. Cokolwiek by się nie stało, nie da się pozbyć podszeptów perfekcjonizmu z dnia na dzień. Co więc pomaga w radzeniu sobie z nim?

Przede wszystkim - praktykowanie samowspółczucia, co jest nieładnie brzmiącym zlepkiem słów w języku polskim, a po angielsku brzmi zupełnie inaczej - "self-compassion". To traktowanie siebie tak, jak dobrego przyjaciela - próbując zrozumieć, nie oceniając, nie ignorując ważnych sygnałów i nie obwiniając. Wchodzenie w dialog z wymagającym, zalęknionym głosem, i na każdy jego rozkaz typu "nie umiesz tego, co to ma znaczyć, on był od ciebie lepszy, postaraj się bardziej" pytaj "ale dlaczego?" Staraj się nie zapominać, że wszyscy jesteśmy w innym punkcie swej drogi, a czyjś sukces nie oznacza Twojej porażki. Każdego dnia wybieraj siebie zamiast walki, wybieraj to, co do siebie mówisz i co o sobie myślisz. A gdy czujesz, że klatka ideału zamknęła się już nad Tobą szczelnie i żadne starania nie chcą pomóc - poszukaj profesjonalnej pomocy, by nauczyć się dbania o siebie, odpuszczania i wystarczająco dobrego życia, niosącego wystarczająco dobry sukces i radość pod okiem terapeuty. 

Chciałabym bardzo, by dbania o siebie, swoje zdrowie fizyczne i psychiczne uczono już od przedszkola. By ambicje nie stawały się podszyte lękiem. Niech to będzie jedno z moich życzeń świątecznych dla Was - by ideał przestał przesłaniać prawdziwe życie, piękne w swych wszelkich odcieniach, by mur perfekcjonizmu, ukrywający lęk runął, robiąc przestrzeń czemuś dobremu.

Oczywiście, zapraszam Was teraz ciepło do Kaliny, na jej odsłonę grudniowego alfabetu - będzie nam baardzo miło, jeśli zechcecie podzielić się z nami swoim doświadczeniem historią lub sposobem na perfekcjonizm (w moim przypadku) i dobrymi praktykami (u Kaliny!). 

Mam wrażenie, że piszę to za każdym razem przy okazji tego typu wpisów, gdy zatrzymuję się na moment by spojrzeć za siebie podsumować miniony czas, ale i tym razem nie mogę sobie odpuścić - czemu wszystko tak okropnie pędzi? Dziś rano przywitał mnie zza okien biały...cóż - chciałam użyć słowa puch, lecz niestety, ten pierwszy śnieg na razie go nie przypomina - a przecież nie zdążyłam nawet na dobre pożyć jesienią. Starałam się jak mogłam, by nie przegapić najbardziej złotych zachodów słońca, barwnych liści pod stopami czy spaceru pod parasolem, za nic nie chciałam, by ta moja jesień przez wszystkich niedokochana nie wymknęła mi się niepostrzeżenie. Wyszło jak wyszło - popisowego apple pie nie upiekłam, wieczoru nad zeszytem wspomnień nie spędziłam, ale kilka uważnych chwil udało mi się zatrzymać. Na przekór niedoczasowi, który serwuje mi uczelnia od samiutkiego początku października. 

Pamiętacie jeszcze ten cykl wpisów, w którym dzielę się swoim (nie do końca jednookim, ale nazwa zobowiązuje) spojrzeniem na świat i wszystkim, co w ostatnim czasie mnie urzekło, zainspirowało, zachwyciło lub zafascynowało? Ostatni taki post widnieje pod datą kwietniową, niemało czasu minęło, ale chciałabym wrócić. Chciałabym wrócić w ogóle, bo zbyt często ostatnio moją motywację do bycia tutaj zjadają myśli o bezsensowności dalszego tworzenia tego miejsca. Ale, o tym jeszcze wspomnę dalej, a teraz - wróćmy do jesiennych dni!

Wrzesień był jeszcze pracujący (i prawkujący - do dziś nie wiem co mnie podkusiło i skąd wzięła się we mnie odwaga, by zapisać się na kurs i wsiąść za kierownicę) i udało nam się z S. wyrwać jedynie na krótką, jednodniową wycieczkę do Wrocławia. Można się było spodziewać, że najbardziej urzeknie mnie Ogród Botaniczny, choć najpiękniejszy i tak jest ten poznański. Posililiśmy się w przepysznym barze Vega (smacznie prawie jak w moim krakowskim Glonojadzie!) i byliśmy bliscy zawału podczas wspinania się na wieżę jednego z kościołów (kondycja jak zawsze ma się świetnie). Na uginających się nogach doczłapaliśmy do dworca, prawie powtarzając naszą szaloną superprzygodę z Budapesztu, kiedy bliska była nam wizja oczekiwania na kolejnego busa gdzieś w czeluściach dworca. 

I tak przeminął pierwszy miesiąc jesieni, a wraz z początkiem października wrzucona zostałam w wir bezustannego wertowania kserówek, tworzenia notatek i podróży przez całe miasto na uczelnię. I żałuję, że nie miałam okazji na dłuższy odpoczynek w te wakacje - może wtedy kryzysy i rwanie włosów z głowy (a raczej ich wypadanie, gwoli ścisłości) nad ilością nauki by mnie ominęło? Ale, przyjęłam ten gorszy i założyłam sobie, by przede wszystkim robić tyle, ile mogę - nic ponad miarę. Skupiam się na tym, co robię w danym momencie, a nie na całej reszcie czekającej na swoją kolej, bo doskonale wiem, że mój umysł szaleje, gdy zaczynam myśleć o ilości stron, które wciąż muszą zostać przeczytane. One step at the time. Powróciłam też do regularnej praktyki medytacji - już prawie zapomniałam, jakie to fajne uczucie, i o ile łatwiej nabiera się dystansu do swoich myśli! 

Taki niepozorny plan, z wolnym wtoreczkiem, a tu proszę, cała uwaga skupia się na czwartku - wejściówki ze zdrowia to cotygodniowa mini sesja, ale, nie powiem, czasem odzywa się również i duma. No bo przecież uczę się TAKICH rzeczy! Wiem jak powstaje blaszka miażdżycowa i jakie cechy u pawianów w Serengeti są odpowiedzialne za wyższe stężenie poziomu kortyzolu (to bardzo poważna wiedza, proszę się nie śmiać). Szkoda tylko, że statystyka nie wzbudza we mnie takich podniosłych emocji - tutaj raczej uruchamia się moja przekorność podpowiadająca, że "ja im (komu?) jeszcze pokażę", że po humanie i odwiecznych potyczkach z matmą się da! Choć to bardziej myślenie życzeniowe z mojej strony. Bo jest cienszko. 

Zawsze jednak na pocieszenie przychodzi fakultet, gdzie czytaliśmy Hessego, a Dostojewski czeka na swoją kolej, oraz (fascynująca mnie) psychopatologia. Piękne mam te poniedziałki, pełne motywacji na resztę tygodnia!

Trzy książki towarzyszyły mi tej jesieni - jak zwykle sięgałam po bardzo różnorodne tytuły. Po lewej - "Lab Girl". Choć z Hope różnimy się bardzo i początkowo nie mogłam złapać z nią więzi, to wraz z kolejnymi stronami pochłonęła mnie jej pasja, determinacja, oddanie i fascynacja. Do tego wątek choroby dwubiegunowej autorki był dla mnie zaskoczeniem - ciekawym, choć również i zasmucający. A jednak, lekturę zakończyłam z uczuciem wewnętrznego ciepła i radości. Że jednak wszystko się ułożyło. Że może być szczęśliwie w pełni, mimo iż niedoskonale. 

A "Hygge po polsku", o przepięknej okładce, to pozycja ciepła i kojąca, idealna na koniec męczącego dnia, gdy za oknem temperatura bliska zeru, a my pragniemy ogrzać się słowami, które może i nie są wybitnie poetyckie i zaskakujące, ale przywołują wspomnienia i przypominają o tym, co ważne i piękne, a co być może zaniedbaliśmy.

Z zupełnie innego zakresu tematycznego, dla portalu opsychologii.pl recenzowałam ważną dla mnie książkę, bo traktującą o ekspansji technologii, a to temat, który wyraźnie tkwi gdzieś z tyłu mojej głowy. Bo sama czuję się czasem zawładnięta byciem w social mediach. Tutaj znajdziecie więcej informacji o "Cyberchorobach", rozmyślam również nad osobnym wpisem w tej tematyce, a wraz z Olą planujemy kolejne wyzwanie uważności w Internetach. (Kto jest z nami?)

Pochwalić się muszę - bo to kolejna rzadkość - że udało mi się upiec sernik dyniowy! I był pyszniutki (gdzie moja skromność?), choć jabłkowego paja nie zastąpił...
Jeszcze dwie fajne sprawy, o których koniecznie muszę wspomnieć. Tydzień temu moja La la landowa miłość została ugruntowana po raz kolejny, tym razem podczas projekcji filmu w towarzystwie muzyki wykonywanej na żywo przez orkiestrę. Nie mogło być inaczej - łzy w oczach jak zwykle podczas sceny przesłuchania i słów "Here's to the ones who dream, foolish as they may seem, here's to the hearts that ache, here's to the mess we make. ". Utożsamiam się (a może raczej moje Ja idealne?) z takim marzycielstwem i innymi atrybutami (stereotypami?) wizerunku artysty.

Drugi świetny event, w którym miałam okazję uczestniczyć (dziękuuuję, Kal!) to Sofar Sounds - klimatyczne miejsce, kameralna ilość osób, koncert-niespodzianka i bliski kontakt z artystami i ich muzyką - coś niesamowitego! Sprawdźcie, czy Sofar odbywa się też w Waszym mieście i koniecznie zgłoście się po bilet umożliwiający uczestnictwo. Doświadczenie naprawdę niezapomniane i piękne.

PS. Najlepszości dla mojej pięknej solenizantki ze zdjęcia obok!
PS 2. Zdjęcie autorstwa Kamili.

Na zakończenie: super ważna grafika - łapcie i posyłajcie dalej - oraz super wielka prośba do Was. Stworzyłam ankietę dotyczącą tego mojego miejsca w sieci, trwającego już...kawał czasu, bo aż 6 lat! Rozmyślam nad nim sporo, bo co krok doświadczam zwątpień. Jest Was tutaj mniej, a ja szukam przyczyn i się zastanawiam. Bo bardzo chciałabym pisać i wiązać swoją przyszłość również z pisaniem, ale...może forma nie ta? Może coś się wypaliło? Może blogi się przejadły? A może ja zwyczajnie przynudzam? W każdym razie - będę niezwykle wdzięczna za jej wypełnienie, o tutaj. I wtedy będę się zastanawiać co dalej.

Wszyscy doskonale znamy to uczucie. I wszyscy pragniemy jak najszybciej się go pozbyć. Byle już. Byle dalej nie musieć tego znosić. Byle pozbyć się go. Chcemy uciec od strachu.

Pisałam już o nim, był gościem w jednej z odsłon alfabetu, ale cóż poradzić, skoro jest też stałym bywalcem w moim życiu. Zdążyłam go już całkiem nieźle poznać. Choć, wiecie jak jest - mimo, że szybko swych strachów się uczymy, to i tak zwykle są one bardziej podstępne i potrafią zaskoczyć lepiej niż pierwszy śnieg. Nasz umysł, oczywiście, zna całe mnóstwo wspaniałych (i czasami niezwykle fascynujących i pomysłowych) sposobów na to, by się przed nimi bronić. Nie mogłoby być inaczej, bo przecież z jego perspektywy każdy lęk to sprawa życia i śmierci. Tworzy iluzje, i zniekształca rzeczywistość, nie pozwalając nam dostrzec tego, co potencjalnie mogłoby przyprawić nas o szybsze bicie serca i uruchomienie reakcji walki i ucieczki. Bywa i tak, że lęk podświadomie zamieniamy na strach - ryzykujemy, stawiamy wszystko na jedną kartę, robimy rzeczy szalone, a wszystko po to, by pozbyć się tego uczucia, jednego z najbardziej dyskomfortowych i sprawiających ból. Świadomie również walczymy z nim na różne sposoby. Ja na przykład wróciłam do medytacji, ale miewam również i bardziej destrukcyjne sposoby radzenia sobie. 

Wszystkie te działania najczęściej jednak sprowadzają się ostatecznie do pewnej natarczywej idei, która nie daje spokoju. Nie chcę się bać. Nie chcę tego czuć. Dlaczego znów te drżące dłonie, dlaczego rozbiegane myśli? Czemu nie mogę po prostu żyć? Bez niego. Robić wszystkie te wspaniałe rzeczy, które oglądam zza ekranu smartfona, a które dla innych są pewnie największą radością, bez krzty strachu. Dlaczego nie mogłoby być łatwo? Jak nauczyć się żyć bez lęku?

Łapałam się na tej gonitwie umysłu nie raz, i pewnie jeszcze wielokrotnie w ten schemat popadnę, ale wczoraj nieśmiało zakiełkowała we mnie nowa myśl. Ożywcza, dająca wolność. I rosnąca w siłę.  Bo o ile już jakiś czas temu zdałam sobie sprawę z iluzji, jaką jest pogląd, że to wszystko złe spotyka tylko mnie, że tylko ja się tak czuję i że ci anonimowi inni na pewno tak nie mają, o tyle nigdy wcześniej nie zadałam sobie następującego pytania. Dlaczego miałabym chcieć iść przez życie całkowicie bez lęku? Czy wtedy też wszystkie te rzeczy i działania, które poprzedza strach, dawałyby mi tyle satysfakcji i radości? Gdzie wtedy byłoby główne źródło mojego poczucia skuteczności, wiary w siebie, dumy, skoro do tej pory największe "zasilanie" daje mi pokonywanie wszelkich obaw - począwszy od tych malutkich, jak załatwianie czegoś poprzez rozmowę telefoniczną (no błagam, kto robi to bez nieprzyjemnego uczucia niepokoju, no!), aż po te sporego kalibru, jak pierwsza podróż samolotem.

Nie można uchronić się przed strachem, nie chroniąc się równocześnie przed doświadczaniem uskrzydlającej wolności, niewypowiedzianej radości i piękna. Tak samo jak nie można wykluczyć "negatywnych" emocji, nie tracąc równocześnie zdolności doświadczania tych przyjemnych. 

Nasza codzienność jest mozaiką chwil, a my składamy się ze sprzeczności. Z bieli, z czerni, z niezliczonych szarości, ale i całej palety najpiękniejszych barw. 

Skąd możemy wiedzieć, czy bez tak istotnego elementu jakim jest lęk, cała ta chaotyczna, lecz jakże wspaniała układanka życia nie stałaby się jałowa? Skąd wiemy, że bez strachu, którego pragniemy się pozbywać i którego nie chcemy czuć, nie byłoby w nas pustki? 

Może to właśnie dzięki niemu, na przekór wszystkiemu, bywa najpiękniej?


PS. Mam oczywiście na myśli taki poziom lęku, na którego doświadczanie jesteśmy narażeni wszyscy w toku życia, a który nie utrudnia codziennego funkcjonowania przez dłuższy czas i w dużym stopniu. W żadnym razie nie namawiam do biernego poddania się lękowi, który powoduje chroniczne cierpienie - w takim wypadku namawiam do skorzystania z profesjonalnej pomocy! 

Ta odsłona alfabetu będzie bardzo na czasie. 

Nic mi ostatnio nie zaprząta umysłu bardziej, niż hasła wszelakie na literę "o". Odpoczynek (o którym poczytacie u Kaliny!), bo uczelnia zmusza mnie do zrewidowania sposobu, w jaki powinnam odpoczywać, by ten czas, który mam dla siebie (=niedługi) faktycznie odczuć jako odpoczynek. O odporności mogłabym Wam napisać poemat, tyle się w ostatnim czasie naczytałam o limfocytach, przeziębieniach i innych przyjemnościach. Odpuszczę więc sobie ten temat i...właśnie tym się zajmę. Odpuszczaniem.

W spisie postów, pod datą 30.09, widnieje tytuł "O utraconym". Jedna z moich pierwszych frustracji, wersja robocza, nigdy niedokończona - miała nie ujrzeć światła dziennego, bo myśli nie chciały współgrać ze słowami, zdania urywały się w połowie, wątek umykał. Jednak teraz, próbując przygotować się do nowego wpisu z tej serii, przyjrzałam mu się z innej perspektywy. Być może wcale nie chciałam wtedy pisać o tym, co utraciłam. Może chciałam napisać o tym, jak długo zajęło mi, by tamten czas utraty odpuścić - sobie i innym.

Te kilka lat temu, prócz wagi, straciłam przede wszystkim czas. Niezły kawałek życia, w którym powinnam doświadczać i szukać siebie. Ale przecież wcale nie musiałam chorować, by go utracić. Ba, każdego dnia, miesiąca i roku tracimy. Czasem jesteśmy za tę utratę współodpowiedzialni, czasem nie. Ja jednak czułam się mocno winna za swoje straty i za nic nie umiałam sobie tych chwil wybaczyć, które w mej wyobraźni jawiły się jako szanse, których nie odzyskam i piękne chwile, których nie doświadczę.

I tak jakoś, od jednych rozmyślań do drugich, między złością a smutkiem, że przepadł mi tamten okres beztroski i że już do niego nie powrócę, przyszła myśl inna, początkowo niezdecydowana i mało wyraźna. Rosła, nabierała sił, aż w końcu zdałam sobie sprawę, że bez tego ani rusz. Jeśli nie odpuszczę, nie dam temu odejść, nie pogodzę się z szesnastoletnią sobą - będę stać w miejscu. A to może boleć bardziej niż proces odpuszczania i wybaczania sobie swej przeszłości.

Niemniej, to proces niełatwy. Bo co jeśli kurczowe trzymanie się tego, co było, tkwienie w krzywdzących relacjach, podtrzymywanie złości do siebie to jedyne co znamy? Co jeśli zdaje nam się, że to przecież my - że nie wiemy kim jesteśmy bez codzienności przepełnionej zmaganiami? Jak często słyszysz słowa pokroju "Daj spokój, odpuść sobie! To nie jest tego warte!" A gdy pytasz jak, dostajesz wspaniałomyślną odpowiedź "Po prostu przestań o tym myśleć". Nie tędy droga.
Odpuszczanie nie oznacza pozbywania się. Odpuszczanie to raczej akceptacja, wybaczanie i godzenie się. Nie zakłada jednak bierności - to godzenie się daje wolność i przestrzeń, która aż prosi się o spożytkowanie na coś nowego. Pięknego.


Czasem, by za kilka lat nie rozgrzebywać swej przeszłości i nie trudzić się nad puszczaniem jej wolno, trzeba odpuścić sobie tu i teraz. Myśli, które krzyczą, że musisz więcej i lepiej, by cokolwiek znaczyć. Bezustanną presję, która śle komunikat, że świat się rozpadnie, gdy Ty nie wykonasz swej pracy jak należy. Złość na siebie za to, że czasem boisz się irracjonalnych rzeczy, że nie umiesz odważyć się na coś, co dla innych jest chlebem powszednim.
Przestrzeń na błędy. Pozwolenie sobie na to, by po prostu być. Z całą swą nieporadnością, niedoskonałością i upadkami. Odpuszczenie tego, co utracone. Dla odzyskania siebie.

Miałam nadzieję, że uda mi się napisać dla Was więcej wpisów w ostatnim czasie. Niestety - znów odzywam się dopiero po miesiącu, przychodząc z kolejną literą alfabetu. Bardzo chciałabym być tutaj częściej, rozwijać swoją blogową działalność, lecz czasem życie i codzienne sprawy pochłaniają na tyle, że trudno mi wygospodarować przestrzeń na pisanie. Wierzę jednak, że nie zapomnicie o moich miejscach w sieci, a sama wygospodaruję czasem chwilę na przełożenie swych spostrzeżeń i refleksji w słowa. Niemniej jednak - ten jeden wpis zawsze pojawić się musi. Bo zależy mi na tej tematyce, bo chcę dzielić się z Wami sposobami na lepsze bycie w Świecie, bo pragnęłabym, by zdrowiu psychicznemu przypisywano większe znaczenie. Jestem więc i podejmuję październikowe hasło - koniecznie sprawdźcie też, co Kalina ma dla Was.

Zatrzymajmy się na moment - czy kiedykolwiek zastanawiałeś się nad tym, czym jest dla Ciebie nadzieja? Jaka ona jest? Jak duże znaczenie ma w Twoim życiu, jaką wartość jej przypisujesz, w jakich sytuacjach z nadziei korzystasz?

Przyznam szczerze, że sama zderzyłam się z nadzieją dopiero w zeszłym roku. Dzięki kursowi psychologii pozytywnej miałam okazję uświadomić sobie, że ja przecież totalnie nieświadomie miewałam (lub nie) nadzieję i bezwiednie używałam sformułowań w stylu zdania, którym rozpoczęłam ten post. A już na pewno nie zdawałam sobie sprawy z istotności, ba, z mocy, jaką potrafi ofiarować nadzieja. Ale, ale. Wszystko po kolei.

Zacznijmy od faktu, iż nadzieja w naszej kulturze postrzegana jest dwojako - wszyscy doskonale znamy powiedzenie sugerujące, że tylko głupi porywają się na to, by mieć nadzieję. Zaś na samym dnie Puszki Pandory znajdowała się właśnie ona - gdy całe zło i nieszczęście spłynęło na świat, to nadzieja miała pozostać, by...no właśnie, w jakim celu? By łagodzić cierpienie i dawać siłę do działania, czy raczej zaciemniać trzeźwe spojrzenie na rzeczywistość i karmić złudzeniami, dając przyzwolenie na pozostawianie wszystkiego w rękach losu? 

Uwaga, uwaga, czas na ulubione hasło psychologów: to zależy. 

Nadzieja jest niejednoznaczna. Jest procesem, który w biegu życia rozwija się wraz z nami, od naiwnej i całkowitej ufności, po tę realistyczną, dojrzałą. Jest zarówno stanem jak i cechą osobowości, może być ogólna lub specyficzna, pasywna (gdy jest właśnie taka, czyli zakłada naszą zależność od losu, aka "będzie dobrze i już", a do tego ogólna, czyli "mamy nadzieję, że będzie dobrze" - pojawia się pewne ryzyko, bo brak precyzji i jakiejkolwiek aktywności z naszej strony sprawia, że łatwo taką nadzieję zawieść) lub aktywna. Ja jednak chciałbym skupić się najbardziej na czymś innym - otóż, nadzieję często przeciwstawiamy lękowi.

Lęk nas zamyka - na świat, na bliskich, na wskazówki, które mogłyby sugerować poprawę sytuacji. Kieruje naszymi zachowaniami, nakręca spiralę negatywnych myśli, generuje destrukcyjne przekonania. Lęk nie jest też obojętny naszemu ciału - spina mięśnie, żołądek wiąże w supeł, słowem - uruchamia kaskadę reakcji, które mają wpływ zarówno natychmiastowy, jak i długotrwały. Lecz jeśli w pewnym momencie - lęku, ale i smutku, żałoby, trudnej sytuacji - pojawi się światełko, choćby niemrawe - połowa drogi za nami.
Od tego się zaczyna - sama pamiętam doskonale czas, kiedy nadzieję faktycznie traktowałam jako matkę głupich i nie wierzyłam, że pewnego dnia będę mogła jeść pizzę z uśmiechem, a wieczorem wciąż patrzeć na swoje ciało podczas kąpieli z wdzięcznością i miłością. Pewnego dnia jednak zauważyłam tę małą iskierkę, która zdołała przebić się do mej świadomości. Że życie może być fajne. Że mogę podróżować, uczyć się, kochać i być kochaną. Że jeszcze tyle wspaniałych chwil przede mną. Że warto o to zawalczyć. Nadzieja jest wyjątkiem pośród wszelkich emocji nazywanych potocznie pozytywnymi, bo nie pojawia się wtedy, gdy dzieje się dobrze - wręcz przeciwnie. Wymaga więc wysiłku. Ale równocześnie, to właśnie ona daje nam niezwykłą szansę - nadzieja otwiera, stopniowo wyzbywa się filtrów nałożonych na nasze zmysły przez strach, pozwala dostrzec możliwości. Motywuje i przepełnia nasze ciało energią. A nawet pozwala mu się regenerować w chorobie!
Richard Snyder, autor poznawczej teorii nadziei, w swej publikacji przytacza krótki dialog między dwoma lekarzami-onkologami. Jeden z nich narzekał, że zupełnie nie rozumie jak to się dzieje - podają pacjentom te same leki, warunki też są identyczne, a jednak, on ma na "swym koncie" jedynie 22% wyleczonych, zaś jego rozmówca aż 70% sukcesów. Towarzysz odpowiedział, że owszem, z jedną różnicą: ten drugi stosuje Etoposide, Platinol, Oncovin i Hydroxyurea, co nazywa w skrócie EPOH, on zaś podaje swym pacjentom HOPE, podkreślając, że jest to metoda eksperymentalna i ma wiele skutków ubocznych, lecz podkreśla, że mają naprawdę dużą szansę, bo w swej historii ma już wiele przypadków całkowitego wyleczenia. 

Snyder nadmienia, że to historia prawdziwa. A ja jestem w stanie mu uwierzyć, bo wiem, jaką moc mają nasze umysły. Wiem, jak silna może być destrukcyjność pewnych myśli powtarzanych miesiąc za miesiącem. Dlaczego więc w drugą stronę miałoby nie być tak samo? 

Hoping = coping. 

Nawet w sytuacji pozornie beznadziejnej. Sama świadomość, że w końcu i to minie - to już nadzieja. A ta pozwala nam widzieć więcej. 

Początek jesieni to bardzo dobry czas, by napisać dla Was co nieco o białych niedźwiedziach, Tołstoju i tragedii szekspirowskiej. Idealny, bo to właśnie wtedy zwykliśmy okropnie marudzić na pogodę, pogrążać się w dobijających myślach podczas długich, ciemnych wieczorów, a do tego brak słońca nie sprzyja poziomowi serotoniny i dopaminy, co może skutkować obniżonym nastrojem i rozgrzebywaniem starych ran. W tej wrześniowej odsłonie alfabetu opowiem Wam więc o czymś, co i dla mnie było niezwykle ważnym odkryciem, czego wciąż się uczę i co służy mi w sytuacjach, gdy mój umysł nie chce przystopować, pracując na pełnych obrotach nad natrętnymi myślami. 

Daniel Wegner, amerykański psycholog, miał szczęście. I dużą dawkę intuicji. Potrafił bowiem w świetny sposób wykorzystać poznaną przypadkiem historię o Lwie Tołstoju, który to miał niedobrego starszego brata. Niedobry brat kazał pisarzowi siedzieć w kącie, aż przestanie myśleć o białym niedźwiedziu. Nie mam pojęcia dlaczego, skąd ten pomysł i czemu mały, biedny Tołstoj miałby o nim w ogóle wcześniej myśleć. Ale, kiedy brat wrócił, jego podopieczny wciąż, jak sparaliżowany, siedział w kącie, nie mogąc zatrzymać myśli o białym niedźwiedziu. O co chodzi? Czemu mielibyśmy nie umieć kontrolować własnych myśli, skoro nasze umysły potrafią działać cuda? Wegner postanowił udzielić odpowiedzi na to pytanie, przeprowadzając eksperyment niemal identyczny jak sytuacja braci - badani otrzymali instrukcję, by myśleć o czym tylko zechcą, oprócz białych niedźwiedzi. Brzmi to śmiesznie, owszem, ale przez 15 minut większość z nich za nic nie potrafiła się od polarnych misiów uwolnić. Przestaje być śmiesznie, gdy uświadomimy sobie, że taki sam efekt dotyczy każdych innych myśli - od rzucania palenia, diety, bezsenności i rozstania aż po depresję, stany lękowe i zaburzenia odżywiania. Efekt odbicia - jak Wegner nazwał natrętne myśli, które usiłujemy tłumić, powracające jak bumerang - dotyczy każdego z nas. I sprawia, iż musimy znacznie zmienić nasze dotychczasowe postrzeganie samokontroli.

Krótkie wyjaśnienie, jak to się właściwie w naszym umyśle rozgrywa. Usiłując stłumić jakąś myśl, wysyłamy sygnały do systemu działającego świadomie i celowo - ten usiłuje nakierować naszą uwagę na cokolwiek innego, byle nie na niedźwiedzie. Wymaga on sporych zasobów i energii, tak jak i większość procesów samokontroli. Drugi system zaś jest automatyczny i w dużej mierze nieświadomy, nie wymaga więc żadnego wysiłku - zajmuje się on wyszukiwaniem dowodów na to, że właśnie myślimy lub czujemy to, o czym myśleć i czego czuć sobie zabroniliśmy. To taki nasz ostrzegacz, który głośno krzyczy, gdy napotyka się na cokolwiek, co mogłoby w nas te zabronione myśli wzbudzić. Czyli...wszystko? Przeszukując otoczenie, system ostrzegający ciągle nam przypomina o zakazanych treściach. W dobrej wierze, oczywiście - i tutaj rozgrywa się tytułowa antyczna tragedia. Twój umysł, chcąc Cię chronić przed niepowodzeniem i zagrożeniem, prowadzi Cię wprost do niego. 

Niechciana myśl ciągle krąży w naszym umyśle, co powoduje, że coraz mocniej zaczynamy w nią wierzyć - zwykliśmy zakładać, że to, co myślimy, jest ważnym źródłem informacji, tym bardziej, gdy pojawia się tak często. I tak tworzy się błędne koło, którego nie potrafimy zatrzymać, bo wydaje nam się, że kontrola to jedyne możliwe rozwiązanie - coś więc musi być z nami nie tak. No bo jak bardzo beznadziejny muszę być, skoro nawet głupiej i irracjonalnej myśli nie potrafię zatrzymać? Jak widzicie - wszyscy tak mamy. I to wcale nie przejaw naszej beznadziejności, a troski systemu ostrzegającego, z którym po prostu musimy nauczyć się obchodzić, by przykre, dręczące i trudne myśli nie wracały jak bumerang. 

Świetnie. Tylko jak to zrobić?

Poddać się. Ale najpierw pozbyć się stereotypowego i pejoratywnego postrzegania znaczenia tego słowa. 

Poddać się, to znaczy dać sobie pozwolenie na przeżycie i wyrażenie myśli, uczuć, emocji, obaw i lęku, które nas napastują. Co ważne - bez konieczności uznawania tego za prawdę i rzeczywistość! W innym badaniu Wegner pokazał, że ludzie usiłujący odpychać od siebie samokrytyczne myśli typu "ludzie na pewno uważają mnie za głupią", samoocena i samopoczucie spadają szybciej niż gdy osoby te otwarcie rozważają te myśli i wyrażają je w rozmowie. Tłumienie każdego niepokoju znajduje również swój wyraz w ciele - wyniki licznych badań wykazują, że nasila to zaburzenia lękowe, obsesje, kompulsje oraz zespół stresu pourazowego. 

Obserwacja i akceptacja. Bez dalszych rozważań daję Wam przepis na rozejm z samym sobą. Zauważanie natrętnych myśli, nawet tych przerażających, akceptacja tego, że pojawia się lęk, nawet ten irracjonalny. Nie od razu prowadzi to do pozbycia się myśli i uczuć wywołujących cierpienie. Daje jednak coś znacznie istotniejszego - poczucie, że z tym wszystkim jesteśmy w stanie sobie poradzić. To zaś zaprowadzi do zrozumienia, że nasze wewnętrzne doświadczenia - coś, przed czym tak usilnie zwykliśmy się bronić - w rzeczywistości nie istnieje i do świadomości, że myśl potrafi być jak piosenka, która utkwiła nam w głowie bez większej przyczyny, za nic nie chce odpuścić i niekoniecznie coś znaczy.

Koniec z ciągłą walką. Koniec z antyczną tragedią. Pozwól sobie przeżywać, płakać, czuć ból, lęk i tęsknotę. Mów o tym. I sobie myśl o białych niedźwiedziach do woli. 

(Ale pamiętaj, że nie jesteś swoją myślą! W czym wspaniale pomóc może medytacja, o której przeczytacie u Kaliny - o jej medytacyjnej drodze, czym ta medytacja tak właściwie jest i co nam daje. A jeśli chcecie szerzej zapoznać się z tematem uważności i jej praktykowaniem - zapraszam na swój wiosenny wpis w tym temacie)

Końcówka lata i początki jesieni zawsze były dla mnie czasem "nowego" dużo bardziej niż Sylwester i zmiana kolejnej cyfry w roku przy zapisywaniu daty. Niemalże z namaszczeniem wybierałam nowe zeszyty szkolne - czy to podstawówka, czy ostatnia klasa liceum - obiecując sobie wypełnianie ich w jak najładniejszy sposób, choć to przecież zawsze była tylko metafora, a puste kartki stanowiły obietnicę początku, podróży, drogi. I choć ten czas przesunął się o miesiąc już dwa lata temu, wrzesień bezustannie równa się melancholijnym rozmyśleniom przy okazji wieczornego spaceru, a chłód poranka niesie trudne do ujęcia w słowa wspomnienia i obrazy. Miesiąc ten jest też dla mnie zwykle łaskawy, jeśli idzie o mobilizację i, nazwijmy to, wenę - pomysłów mam więcej niż możliwości ich realizacji. W zeszłym roku wraz z Kaliną właśnie we wrześniu rozpoczęłyśmy cykl wpisów traktujących o zdrowiu i higienie psychicznej, który dumnie prowadzimy aż do dziś. Byłam na stażu w Poznaniu (wzruszam się na myśl o tym pięknym czasie), zaczęłam prowadzić bullet journal i utwierdziłam się w przekonaniu co do słuszności wyboru moich studiów. I właśnie o tym dzisiaj chciałam Wam trochę poopowiadać. Jaki był dla mnie drugi rok i czy wciąż nie zmieniłam zdania od ostatniego wpisu dotyczącego studiowania psychologii? 

I, jak zwykle, nie wiem od czego zacząć. A powinnam, zapewne, od osobowości. Taki tam, niepozornie brzmiący przedmiot, acz owiany legendą. Więc wszyscy już wiemy, że uwalimy - jeszcze przed pierwszym wykładem. Więc ja, jak to ja, uparłam się by być na przekór (Wspominałam już, że za dzieciaka murem stałam za Ronem, gdy wszyscy wzdychali do Harrego? Cóż, chyba po prostu musiałam stanąć w opozycji i od tego się zaczęło. Poza tym zwyczajnie było mi go szkoda) i polubić te teorie osobowości. Trochę pracy kosztowało mnie samo przekonywanie się do tego stwierdzenia, bo o ile wykłady były super, o tyle twórcy pewnych teorii musieli być odrobinę szaleni, a ilość materiału przytłaczająca. Fun fact no. 1. Wśród autorów teorii znalazły się tylko dwie kobiety, w tym Anna Freud. Pozostałe były zapewne muzami dla panów naukowców, wnioskując z licznych romansów tychże. Uporczywie szukałam choć jednego, który trwałby wiernie przy swojej żonie. Znalazł się, lecz nazwiska bohatera oczywiście nie pamiętam. No właśnie, smutna rzecz - pamiętam zdecydowanie mniej niż bym tego chciała. Mogę Wam więc sprzedać jedynie kilka faktów, które utkwiły mi w pamięci z tego czy innego powodu (oj, już ten Freud doskonale wie z jakiego). Jung był fajny, bo był prześwietnie oczytany, znał się na mnóstwie rzeczy i czerpał inspirację z przeróżnych źródeł. Sullivan założył oddział dla schizofreników (wyłącznie mężczyzn), gdzie promował aktywność homoseksualną jako leczącą. Uzyskał 80% wyleczalności. Najwyższy do dziś. Murray, Allport i Adler zawsze mi się mylili, więc nic mądrego Wam o nich nie powiem, za to psychologię egzystencjalną lubię bardzo, chociażby za samo jej główne motto - życie jest spełnianiem się, a nie spełnieniem. Lewin jest szalony i na wektorach rysował osobowość, a później...później jeszcze więcej szaleństwa, a ja napisałam niemalże wypracowanie o samych teoriach osobowości. Więc może czas przejść od teorii do praktyki - dosłownie, bo na drugim roku mieliśmy odbyć w jej ramach wolontariat czy jakąkolwiek działalność związaną z naszymi studiami. 

Wahałam się, nie wiedząc nawet w jaką grupę wiekową celować. (Choć jedno było pewne - przedszkola odpadają!) Będąc niemal zdecydowana na Środowiskowy Dom Samopomocy, zmieniłam zdanie, kierując się do Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego. Skąd ten pomysł, uważany przez niektórych za odważny - bo wszechobecna starość, choroba, smutek i ból, bo jak tu uniknąć myśli o skończoności życia w takim miejscu? To kolejna rzecz, którą niezwykle trudno mi ująć w słowa. Mam w sobie pokłady wrażliwości i empatii dla osób starszych - nawet tych upierdliwych i wrednych pań warczących w autobusie. Próbuję wyobrazić sobie ich lęk, samotność, poczucie winy, gdy raz za razem trzeba im pomocy i tracą swą niezależność. Podziwiam, kiedy radzą sobie z upływem czasu z uśmiechem, kiedy potrafią uraczyć innych ciepłym słowem. 

Moja pierwsza wizyta w ZOL-u była mocno konfrontacyjna - niektóre oczekiwania się sprawdziły, jak chociażby szpitalny zapach na korytarzach, aczkolwiek w relacji z panią O. musiałam się wiele nauczyć. Zostałam przydzielona na oddział psychiatryczny, z racji moich studiów. Przyznam, że w pierwszym momencie mnie to przestraszyło - no bo hej, tak z marszu, a ja przecież się nic a nic nie znam! Niestety, tamtejsza pani psycholog niewiele pomogła mi w odnalezieniu się - zaprowadziła do pokoju pani O, której miałam towarzyszyć przez te kilka miesięcy, powiedziała kilka słów: jak chociażby informacja, że pani ma zdiagnozowaną schizofrenię, choruje na Parkinsona i cukrzycę i z uśmiechem zamknęła za sobą drzwi do pokoju, dodając, żebyśmy sobie pogadały. Wyzwanie numer jeden: o czym ja mam mówić. Wyzwanie numer dwa: jak to schizofrenia, chcę wiedzieć coś więcej. Niestety, w trakcie trwania wolontariatu od personelu nie dowiedziałam się niczego więcej. Za to nauczyłam się, że nie zawsze muszę wiedzieć o czym rozmawiać. Ba, nawet nie zawsze muszę rozmawiać. Bo sama moja obecność będzie wystarczająca.

Poza samą relacją z panią O, która do łatwych nie należała, bo dłuższy czas nie umiałam się pozbyć poczucia, że MUSZĘ coś mówić, opowiadać - chciałam wspomnieć o jeszcze jednej kwestii. Bardzo nie podobało mi się podejście personelu do pensjonariuszy. Przede wszystkim byli oni infantylizowani - mówiono do nich po imieniu, zdrobnieniami, co gorsza krzyczano jak na dzieci. "Zosieńko, co Ty robisz, ubierz te spodnie no! Nie wolno tak na środku korytarza się rozbierać, no już, uciekaj!" do 60-letniej kobiety brzmiało wręcz groteskowo. Pełne zniecierpliwienia głosy rozbrzmiewały często, chociażby gdy dwie panie uporczywie spacerowały przy drzwiach wyjściowych i w nie stukały. Odniosłam też wrażenie, że wszyscy pacjenci są tam traktowani na równi - pani O. była w pełni świadoma, a mimo to nie informowano jej na co dostaje leki, czemu te leki jej zmieniano, choć miała problemy ze skutkami ubocznymi, nie prowadzono terapii (poza zajęciami "artystycznymi"). Jasne, że mogłam się spotkać z o wiele gorszymi warunkami, jednak mimo wszystko funkcjonowanie placówki w zakresie relacji pacjent (osoba starsza, a do tego z zaburzeniami psychicznymi) - lekarz pozostawia wiele do życzenia. 

Drugi rok to również psychologia społeczna i wszystkie jej smaczki - tę wiedzę przemycałam Wam już nie raz, chociażby we wpisie o błędnych przekonaniach, fakcie vs fikcji czy halo effect. Fakt faktem, niektóre badania były niezwykłe, inne szokujące, jeszcze inne potwierdzały w sposób naukowy to, co wszyscy już wiemy, ale, oczywiście, mam też swoje ale. Bo w tym wszystkim zabrakło miejsca dla jednostki z całą jej indywidualnością i na wolną wolę, którą możemy nazywać jak chcemy, a w której istnienie mimo wszystko wierzę. Bo czasami, zgłębiając wiedzę z zakresu psychologii społecznej, odnosiłam wrażenie jakby wszystkie nasze działania były zdeterminowane - ewolucyjnie, społecznie, jakkolwiek - i jasne, w dużej mierze tak jest, ale nie chcę się zgodzić na to, by tak było w stu procentach. Z tego samego powodu nie odpowiada mi terapia "czysto" poznawczo-behawioralna. Bo dla mnie to zwyczajnie za mało. Brak mi istoty człowieczeństwa, brak tego, co nieuchwytne w badaniach, brak pierwiastka irracjonalności i sprzeczności, który tkwi w każdym z nas. 

Była też psychologia stresu - trochę czułam niedosyt, była psychologia kontaktu i umiejętności personalnych - ciekawa sprawa, zwłaszcza za sprawą ekscentrycznego prowadzącego, który konfrontować potrafił jak nic, choć tutaj również zabrakło mi szerszego zakresu materiału, zwłaszcza na temat słuchania i innych technik terapeutycznych. Empatia też była fajnym zagadnieniem, choć zdecydowanie za dużo czasu poświęciliśmy historii tego pojęcia zamiast nauki jej rozwijania. Swoją drogą, chciałabym ogromnie, by kiedyś podobne zajęcia odbywały się w szkołach - od podstawówki rozpoczynając. O emocjach, stereotypach, empatii, rozmowie, słuchaniu. O tym wszystkim, co tak niezwykle ważne, a co w tym trudnym okresie umyka, z czym nie można dojść do ładu, przez co krzywdzi się innych i samych siebie. Jeszcze nie wiem jak i nie widzę możliwości, ale...nie chciałabym, by to, co dzieje się w szkołach było zostawione same sobie. 

Długo bym mogła pisać o swoich studiach (co chyba zresztą zdążyliście zauważyć - jeśli dotrwaliście do końca, chylę czoła!) - ba, nawet chciałabym pisać o nich więcej! Ale przydałoby mi się do tego Wasze wskazówki, bo czasem w mych myślach jest za duży chaos, by stworzyć coś sensownego. 

Niemniej - na dziś koniec, czas sprawdzić, czy przypadkiem nie pojawił się już harmonogram zajęć na rok trzeci (wciąż nic, meh) i kieruję do Was pytanie - co najbardziej zafascynowało nas w minionym roku akademickim/szkolnym? Podzielcie się ze mną swoimi pasjami, spostrzeżeniami i opiniami! 

Jakie to trudne! Wydawać by się mogło, że tyle już wiem, tyle się zmieniło, bo ciągle o tym mówię, piszę i myślę. A tu proszę, uważność ciągle, sukcesywnie gdzieś mi umyka i znika z mojego pola widzenia. Zwłaszcza w sytuacji, gdy nowy post ląduje na blogu, a ja odświeżam niecierpliwie statystyki w oczekiwaniu na jakiś odzew. Zwłaszcza, gdy naoglądam się Instagramowego życia. Zwłaszcza, gdy nie powiem sobie stop, nie poświęcę chwili na pauzę. Bo jak inaczej miałabym dostrzec, że ja przecież nie wiem niczego.

Tak jak istnieje gdzieś w przestrzeni popularnonaukowej mit dotyczący pozbywania się "złych emocji" i benefitów tegoż dla naszego bycia w świecie, tak też jest z niektórymi momentami, okresami w życiu. Kiedy coś uwiera, idzie nie tak, a o beztroskie chwile trudno. Lub kiedy po prostu jest nudno, bo trzeba coś przeczekać. Och, wtedy dopiero się zaczyna! Batalia niecierpliwego i zachłannego umysłu, który chciałby wszystko, więc...wybiera nierobienie niczego. Bo tak mu ciężko pojąć, że zacząć trzeba od samego początku, od postaw, kiedy efekty są znikome, nikt ich nie dojrzy i nie pochwali. I dopiero na tym buduje się dalej. 

Zawsze lubiłam ten czas, kiedy sierpień zbliża się ku końcowi, a ja tropię zapach jesieni podczas wieczornych seansów zachodzącego słońca. Miałam wtedy mnóstwo zapału, nie mogłam doczekać się nadchodzącego nowego, a pomysły same przychodziły do głowy. Przekraczanie tej granicy lata kojarzy mi się niezmiennie z uczuciem błogości, choć z nutą nostalgii. Bo choć moje serce już mniej się wyrywa do czegoś nieokreślonego, mniej w nim rozedrganego niepokoju, to tęsknota wciąż tli się gdzieś w zakamarkach. Przypomina, że kiedyś było tak pięknie. Że przecież mogłoby tak być teraz. A jak jest?

Jest dokładnie tak, jak sobie o tym myślimy, że jest. 

Już jakiś czas temu postanowiłam sobie z całą mocą, że każda chwila i każdy czas jest równie ważny. Co mi daje takie podejście (mimo iż wciąż się uczę o nim pamiętać i w nim trwać, podczas gdy pokus, by porzucić je na rzecz smutnego bagienka rozpaczy jest wiele)? Cóż, ma ono swoją ciemną i jasną stronę (a także pewnie wiele szarości, jak to w życiu). Może być niezłym usprawiedliwieniem dla nieuzasadnionego nicnierobienia. Bo skoro ma być jak jest i to jest okej, to po co ruszać tyłek i wysilać umysł, kiedy można bezpiecznie, bez lęku i ryzyka? Pewnie czasami sama z tego korzystam. Ale jest też druga strona medalu. Tu jednak trzeba choć trochę znać siebie i nie być ze sobą w stanie wojny. Bo inaczej zagłuszę wszelkie sygnały i na siłę zacznę wpychać siebie w ramy, które należą do kogoś innego, a swoje własne granice i możliwości porzucę w kąt. 

Czas przestoju też jest ważny. Zamiast ekscytującej wycieczki w nieznane możemy udać się w inną podróż - taką, która pozwoli nam być bliżej siebie. Prozaiczna i monotonna codzienność też może być ku temu okazją, tym bardziej chwile wymagające i trudne. Okazją, by odkrywać nowe prawdy i obalać te, które straciły już na ważności. 

Tego lata odkryłam, że nie jestem już niepewna swej podstawowej wartości (tej, której brak powodował bezustanny dyskomfort, że muszę być "jakaś", by być okej) i opuścił mnie strach, że gdy coś zrobię nie tak to świat się zawali. Z zaskoczeniem mogłam spojrzeć na to, że coraz lepiej radzę sobie z lękiem w relacjach. Ba, nawet nie tyle lepiej sobie radzę co zdecydowanie rzadziej w ogóle to uczucie niepewności się pojawia! Uczę się też, że moje wyobrażenia kogoś lub czegoś łatwo potrafią zabić miłość, tę bezwarunkową i najszczerszą, a empatia jest podstawą podstaw. (A takie poplątane i bez większego składu teksty oraz te wpisy, w które włożyłam wiele serca, lecz pozostały bez odzewu wcale nie znaczą, że powinnam tupnąć nogą i stąd zniknąć, o.)

A Wy - jakie są Wasze lekcje lata 2017? 

"W końcu temat, w którym jestem ekspertem!", pomyślałam sobie ładnych parę miesięcy temu, gdy razem z Kaliną zastanawiałyśmy się nad zagadnieniami do alfabetu. A jednak, zabierając się do tego wpisu, do głowy przychodzi mi zgoła zupełnie inne zdanie. Każdy z nas mógłby napisać swój własny tekst. Niepowtarzalny, a jednak łączyłoby nas wiele. Jedyny w swoim rodzaju, lecz zawierający dokładnie to samo sedno.

Lęk ma mnóstwo oblicz. "Bać się" - jakie skojarzenia, obrazy i uczucia pojawiają się w Tobie na dźwięk tego słowa? Potrafisz też zapewne odróżnić kilka rodzajów odczuwania strachu czy lęku, zarówno na poziomie ciała jak i głowy. Nagły, zbijający z nóg i elektryzujący, gdy zapomnisz o ostatnim schodku lub wpadniesz nogą w dziurę w chodniku? Uporczywy, łaskoczący, w okolicach klatki piersiowej i brzucha, gdy myślisz o wystąpieniu publicznym, które Cię czeka? Myśli pędzące jak szalone i chęć ukrycia się pod kocem, gdy stykasz się ze skończonością ludzkiego życia? Cała gama barw, odczuć, myśli, ale i nawyków, schematów, jakimi nauczyliśmy się reagować na lęk. Rzucanie się w wir pracy, perfekcjonizmu, ćwiczeń, jedzenia, kontroli, aż po czynności "zabezpieczające", czyli "jak nie zrobię tego i tego, stanie się to i to" (tzw. kompulsje). 

Gdybym chciała zająć się tym tematem porządnie i jak należy - z całą pewnością musiałabym poświęcić temu kilkanaście wpisów, by omówić każde zaburzenie lękowe i możliwe sposoby radzenia sobie. Nie jestem jednak przekonana, czy potrafiłabym i, co ważniejsze, czy w ogóle chcielibyście o tym czytać. Chciałabym więc w dzisiejszym wpisie poruszyć jeszcze tylko dwie kwestie.

Numer jeden - ekspozycja jako sposób na fobię. Stosowana często - potocznie, ale i w gabinetach. I owszem, prawdą jest, iż unikanie sytuacji budzącej przerażenie jedynie podtrzyma fobię. Ekspozycja ma na celu osłabienie skojarzeń między daną sytuacją a lękiem. I tak, w pewnych przypadkach może zadziałać bez zarzutu - gdy chcemy przezwyciężyć strach przed pająkami czy zastrzykiem. Jest też jednak druga strona medalu - w przypadku leczenia traumy i zmagania się z tzw. flashbacks, odtwarzaniem traumatycznego wydarzenia. Takie odtwarzanie traumy, wraz z wszystkimi objawami somatycznymi, które mu towarzyszą, każdorazowo powoduje utrwalenie śladu pamięciowego. Jak więc ma prawo być skuteczna ekspozycja na zdarzenie traumatyczne, jeśli nasz umysł przeżywa ją na nowo, wzmacniając połączenia neuronalne? Kluczem może być tutaj relaksacja - gdy nauczymy się wchodzić w stan głębokiego relaksu i w takim właśnie stanie rozpoczniemy, malutkimi krokami, ekspozycję - jest szansa wytworzenia zupełnie nowych skojarzeń. 

Numer dwa - nie warto walczyć z lękiem. Bo to jak walka z wiatrakami - pojawia się lęk, a w naszej głowie zaczyna się gonitwa myśli: "o nie, znów on, nie chcę go, to okropne, niech sobie pójdzie, dlaczego znów, dlaczego w ogóle" - samonapędzające się koło, które spowoduje jeszcze większy lęk, lęk przed lękiem, złość na to, że nie potrafimy sobie z nim poradzić, smutek, że w ogóle nam się przytrafia i "dlaczego mnie", poczucie winy, bo ja się zmagam z czymś tak irracjonalnym, podczas gdy na świecie wojna, głód i inne okrucieństwa. Trochę mi zajęło, nim nauczyłam się przyjmować swój lęk. I czasem wciąż się na niego wkurzam, wciąż jest mi źle i zazdroszczę wyimaginowanym (nieistniejącym) innym, którzy się nie boją. Zwykle jednak motywuję się do tego, by z czułością powiedzieć do siebie "hej, mój kochany móżdżku, dzięki, że tak o mnie dbasz, jesteś super, ale teraz nie trzeba, spójrz sam, jest okej!". Czuję się zaopiekowana i uspokojona, a lęk - choć nie zawsze znika - nie zaczyna nabierać zawrotnej prędkości. 

Zainteresowanych tematem odsyłam do genialnego podręcznika autorstwa Edmunda Bourne, pod tytułem "Lęk i fobia" oraz do wpisu Kaliny, a sama idę sobie porozważać, w którą stronę pokierować swojego bloga i swoją "piszącą" działalność. 

Niełatwo pisze mi się dla Was alfabety - za każdym razem zastanawiam się, co sama chciałabym przeczytać, czego się dowiedzieć, o czym porozmyślać, a potem próbuję balansować między odrobiną wiedzy naukowej i własnymi przemyśleniami. Skutki są różne, ale wraz z Kaliną wciąż uparcie trwamy przy naszym wspólnym projekcie, któremu przyświeca jedna idea - szerzenie informacji z zakresu psychologii, które mogą w jakiś sposób wpłynąć na Waszą codzienność, choćby poprzez samą świadomość. Czas więc najwyższy na kolejną literkę - na samym wstępie zapraszam Was do Kaliny, która wspaniale pisze o korze przedczołowej. A co pojawi się u mnie?

Nic, tylko korzystać z dobrodziejstw poczucia kontroli! Ale. Jest też druga strona medalu - co wtedy, gdy poczucia kontroli nam brak? Gdy mamy wrażenie, że nic nie zależy od nas, jakkolwiek byśmy się nie starali? Wszyscy przechodzimy przez takie etapy, lecz gdy staje się on chroniczny...zaczyna szkodzić. Czasem nawet zagrażając życiu. Przemoc. Zaburzenia odżywiana. Samookaleczanie. Wszystkie te destrukcyjne zachowania mogą służyć palącej potrzebie odzyskania poczucia kontroli. Na jakimkolwiek obszarze. Często jednak przyjmuje mniej wyraźne formy, a wciąż znacząco wpływa na naszą codzienność, wywołując frustrację, poczucie winy czy lęk. Skrupulatne prowadzenie organizera według planu co do minuty. Pedantyczny porządek, który ani na moment nie może zostać zmącony. Idealny makijaż i perfekcyjnie ułożone włosy. Bo tylko wtedy wszystko się uda. Tylko wtedy będzie można odczuć spokój. Ale - spójrzmy prawdzie w oczy - nie da się tak żyć. I znów pojawia się lęk, w towarzystwie zmęczenia, bezsilności i innych objawów psychosomatycznych. 

Jak ujarzmić potrzebę kontroli? Krok pierwszy to oczywiście świadomość. Krokiem drugim i ostatnim jest...zakosztowanie radości niepewnego życia. Łatwo powiedzieć "odpuść sobie", wykonać - czasem niemal niemożliwe. Dlatego jeśli zmagasz się z wyjątkowo silnymi symptomami - najlepiej będzie, jeśli poszukasz pomocy u specjalisty. W innym razie warto próbować - metodą małych kroków chociażby. Pozwól sobie na spontaniczną wycieczkę. Wyjdź do sklepu bez makijażu. Zostaw brudne naczynia w zlewie. Wrzuć nieidalne zdjęcie na Instagrama. Akceptowanie losowości i tych drobnych, nie zawsze zależnych od nas wydarzeń paradoksalnie może dać niezwykłą siłę do tego, by stawiać czoła temu, co nieznane - nawet jeśli uderza w nas całą mocą. Bo nabędziemy w ten sposób podstawowe i kluczowe przeświadczenie - przetrwamy. Poradzimy sobie. Będziemy dalej trwać. 

I żadna zawierucha nie trwa wiecznie. A z silnymi korzeniami przetrwamy ją bez problemu.

Obejrzałam ostatnio serial (a raczej wreszcie go skończyłam, bo trochę mi to zajęło - najpierw był brak czasu, później kończyć nie chciałam, bo zwyczajnie było mi trudno i się bałam). Serial, który wzbudza dyskusje, kontrowersje nawet. Obejrzałam, a moje myśli wciąż wracają. Do czego? Do powodów. Trzynastu.

Najpierw nie chciałam pisać pod wpływem emocji. Teraz siedzę wpatrzona w niebo, śledzę zmieniające się barwy chmur i dochodzę do wniosku, że chyba właśnie dlatego miewam problemy z tworzeniem na bloga - bo mój umysł ciągle gna, jest w chaosie, a ja nie potrafię stworzyć porządnego (uporządkowanego) wpisu, który odnosiłby się do serialu i jednocześnie zawierał treść merytoryczną. To chyba nie ja, choć bardzo bym chciała - wiecie, wizerunek naukowca, psycho-to-be, solidne teksty. Niestety. Ten też będzie naszpikowany emocjami, opiniami, refleksjami i spostrzeżeniami. Dziś też będę błądzić, zamiast ładnie opracować jeden temat. Znów na koniec pomyślę: piękny tekst o niczym. I to już ja. Zwłaszcza, gdy coś mnie porusza, gdy dotyka tych warstw najgłębszych, tak rzadko poddawanym dyskusji w życiu codziennym. Zwłaszcza, gdy próbuję pomieścić w sobie wszelkie sprzeczności, czerń, biel i każdy odcień szarości. Zwłaszcza, gdy próbuję zrozumieć, porzucać kolejne punkty widzenia, zostawiać w tyle swój jaizm. 

I właśnie tak jest z "13 reasons why".

Chciałabym, byśmy na początku przyjęli pewne założenie, uznali to za podstawową i niepodważalną prawdę. I przypominali sobie o niej każdego ranka, by stała się automatyzmem, by zajęła miejsce wszelkich stereotypów i mierzenia innych swoją miarą, co stety niestety nasz mózg czyni. Różnimy się od siebie, wszyscy bez wyjątku. I spośród całej tej mojej plątaniny myśli ta jedna wyklarowała się nadzwyczajnie jasno - chyba nie bardzo mam prawo mówić w akcie pocieszenia "wiem co czujesz". Bo jedynie mi się wydaje. I wiem, co JA czułam w podobnej, czy nawet niemal identycznej sytuacji. Ale. Ta sytuacja nigdy nie jest identyczna, to raz. Dwa - czujemy inaczej. Widzimy inaczej kolory, inaczej odbieramy dźwięki, mnie przy temperaturze 20 stopni w t-shircie jest zimno, Tobie nie. A jeśli różnią nas tak podstawowe i, zdawałoby się, oczywiste parametry - co dopiero gdy przyjdzie mówić o reakcjach emocjonalnych, o zachowaniu, jakie podejmiemy w ich następstwie, o skojarzeniach, jakie się pojawią, o myślach, jakie wygenerują. Nie mamy pojęcia. Nie możemy zakładać.

Tak sobie czytałam opinie rozrzucone w Sieci: że Hannah, do przedostatniego odcinka nie miała powodu by się zabić. Że każdy z nas wiele przeszedł w szkole, wiele trudów zniósł będąc nastolatkiem, a jakoś żyjemy. Że to serial o nastolatce, która widziała problem we wszystkich, tylko nie w sobie samej. 

I w obliczu tego, co obecnie czytam o wysokiej wrażliwości oraz wszystkiego tego, czego zdążyłam dowiedzieć się podczas dwóch lat studiów, czuję się rozdarta, bo chcę krzyczeć, ale krzyk nic nie zdziała. Więc postanawiam sobie tylko, by nigdy nie zakładać, że wiem. By nie odbierać komuś prawa do tego, jak on się w danej sytuacji czuje, jak ją odbiera i na nią reaguje. Bez "bo ja", "ja bym". 

Chciałabym napisać też o Efekcie Motyla, o lawinach zdarzeń wywołanych drobnym gestem, w których prawdziwość wierzę z całych sił. Chciałabym przelać cały swój smutek wywołany świadomością, że tak wiele kobiet na świecie cierpi i nie umie ułożyć sobie życia przez wykorzystanie seksualne, przez gwałt, przez kultury, które nie uczą szacunku, przez nas, którzy na to pozwalamy, zarówno wobec siebie samych jak i wobec nieznajomej/nieznajomego na ulicy. Chciałabym wymienić 13 i mnóstwo innych powodów, dla których warto żyć, nawet gdy chwilowo czujesz, że zupełnie nie masz już po co. 

Nigdy nie chciałam się zabić, lecz były dni, kiedy chciałam zniknąć. Kiedy myślałam, że byłoby lepiej, gdyby ta Natalia, którą widzę w lustrze każdego ranka po prostu nie istniała. Nie wiem, co czuła Hannah. Nie wiem, co czułeś, lub wciąż czujesz Ty. Ale mogę wysłuchać, pozwolić Ci mówić. I kolejny raz utwierdzam się w przekonaniu, że jestem na dobrej drodze, choć duuużo muszę sobie jeszcze w głowie poukładać, nim przystąpię do profesjonalnej pomocy. Mam czas. Chcę. I wiem, że nie chcę byś cierpiał, nie chcę, by ktokolwiek czuł się samotnie z całym światem zwalającym się na głowę, jak Hannah. 

Wiem też jednak, że czasem wszystkie te chęci nie wystarczą, że wyciągniętą dłoń trzeba złapać, ba, choćby spróbować, chociaż skierować swój wzrok w jej stronę. 

Wiem, że ten tekst to chaos. Lecz niech konkluzja będzie przynajmniej jedna - jesteśmy różni. Szanujmy to. Szanujmy siebie. Bądźmy ciekawi swoich historii.
Spróbujmy coś zmienić.

Taki mam teraz czas, że dłuższe teksty pisane nie przychodzą do mnie jak kiedyś - niemalże magicznie, znikąd, ot - pojawiał się tytuł i już, klawiatura wskazywała drogę opuszkom palców. Wspaniałe to było uczucie, dzięki któremu doskonale wiedziałam o czym mowa, gdy na zajęciach psychologii pozytywnej przedstawiany nam był koncept flow. Mijała godzina, której upływu zupełnie nie odczułam, a przed sobą miałam tekst, z którego byłam dumna. Gotowy do publikacji.

Dziś siadam przed laptopem z dozą niepewności, ale i z mocnym przekonaniem, że nie do końca wierzę w motywację. Jest to coś super pomocnego i sprzyjającego tworzeniu, ale pod żadnym pozorem nie jest warunkiem koniecznym, by swe działania kontynuować. Czy chodzi o pisanie, czy o naukę, czy nawet medytację.

Skąd te blogowe kryzysy? Bawię się w Sherlocka, szukając możliwych przyczyn. A to zbyt wysokie wymagania, bo wiem, że bym chciała i wiem nawet co, ale nie wiem jak. A to może po prostu się wypaliłam i mój umysł więcej nowych tekstów nie chce mi podsunąć? Może wyczerpałam swój limit pomysłów? Może...może zwyczajnie potrzebna jest mi przestrzeń? Nie posiadam tej super mocy, której brak sobie wypominałam, przyglądając się prężnym działaniom niektórych - chociażby w trakcie sesji, kiedy poza nauką starczało mi sił mentalnych jedynie na zadbanie o siebie w postaci wyprowadzenia się na spacer, relaksującej jogi, długiej kąpieli - pisanie tutaj, czy jakiekolwiek inne zadanie wymagające kreatywności było definitywnie poza zasięgiem. Uwierało to moje ambicje, gryzło moje Ja idealne, ale zdałam sobie sprawę z istoty przestrzeni, jaką daje taka luka.

Chwilowe zatrzymanie, stop, brak kontynuacji jakiejś działalności. 

Odpuszczenie sobie - tu niezwykle ważna lekcja, jaką w końcu udało mi się odrobić w trakcie mojej czwartej już sesji- nie musi być najlepiej. Niech nie będzie tak dobrze jak zrobił to ktoś inny. Na czymś innym zależy mi znacznie bardziej niż na piątce z egzaminu. Na sobie samej. 

Z taką myślą przewodnią udało mi się uzyskać spokój. Daleka byłam od paniki przed kolejnymi egzaminami, po prostu robiłam swoje i wiedziałam, że daję z siebie tyle, ile mogę, że to moja decyzja, by zaopiekować się sobą zamiast zaharowywać swój organizm zmuszając go do nauki 24 na dobę. Zyskałam przestrzeń, która w magiczny niemalże sposób ułatwiła mi przejście przez końcowy etap czwartego semestru. Bez poczucia, że teraz MUSZĘ, a dopiero potem odpocznę, potem będę żyć.

Gdy coś nie idzie tak, jak sobie to wymyśliliśmy - nie ważne, czy zależy to od nas, czy sterowane jest czynnikami zewnętrznymi - wierzę, że wtedy również życie robi nam przestrzeń. Tworzy się luka czekająca na godne zastępstwo. Czekać - słowo klucz. Bo często gonimy jak się da, byle szybciej, byle zapełnić brakujące miejsce, najlepiej tym, co nam umknęło, ale może być czymkolwiek. Bo jak to tak, z pustką przez świat. Czasem to pustka po bliskiej osobie. Czasem po tak prozaicznej rzeczy, jaką jest nadzieja na zdobycie pracy i oczekiwanie na telefon z informacją zwrotną, a kolejne dni mijają. Relacja nie mogła przetrwać. Telefon milczy. Ziejące pustką otchłanie. 

Spróbujmy spojrzeć inaczej - mamy szansę. Przestrzeń jest szansą: by zwrócić się ku temu, co już mamy, a co zaniedbaliśmy lub by poczekać na to, co przyniesie kolejny dzień. 

Bez forsowania. Bez używania siły wobec siebie, bez złorzeczenia światu. Korzystając z tego co mamy. A przecież przestrzeń jest po to, by wziąć oddech, nacieszyć się nim, pozwolić na swobodny przepływ powietrza. Przestrzeń jest przeciwieństwem ścisku i tłoku - a chyba wszyscy doświadczyliśmy kiedyś tkwienia w wypchanej po brzegi komunikacji miejskiej. Dajmy naszym umysłom luksus podróżowania w autobusie, w którym nie trzeba walczyć o kolejny wdech. 

Wracam do Was! Choć palce dość niepewnie i z namysłem przebiegają po klawiaturze, bo długa przerwa od pisania tutaj zrobiła swoje (Kalina już dawno stworzyła swój wpis, bardzo mi bliski - chodźcie tutaj, by poczytać o jodze). Czas biegnie, czwarty semestr za mną, a ja...wyjmuje swoje notatki z wypchanego po brzegi segregatora, bo dziś chcę poruszyć temat-rzekę. A fakt, że miałam w zeszłym semestrze na studiach kurs o podobnej nazwie i takiej tematyce przyczynia się do poczucia natłoku informacji. Bo jak tu ugryźć zagadnienie związane z Ja, kiedy to niemal całe nasze doświadczenie jest skupione wokół tego konstruktu? Spróbujmy - wybiorę (jak zwykle) to, co mnie dotyka najbardziej.

Ja jest czymś naprawdę potężnym, choć równocześnie jest to coś nieuchwytnego, trudnego do jednoznacznego zdefiniowania. Ale nie jest to też wymysł psychologów-teoretyków (choć od filozoficznego wymiaru się zaczęło) , bo neuroobrazowanie pokazało jakie obszary mózgu są z pojęciem Ja związane. Wszyscy je mamy, chociaż...nie od zawsze. Posiadanie idei samego siebie bada się testem lustra - dzieciakowi maluje się kropkę na czole czy policzku, sadza przed lustrem, i jeśli dotyka ono swej twarzy, próbuje zetrzeć plamę - challenge completed. Dzieje się tak zwykle dopiero około drugiego roku życia - samoświadomość nabywamy głównie poprzez bycie między ludźmi: dzięki temu, że nadano nam imię, że ktoś się do nas zwraca, mówi o nas innym.(Fun fact: to, że w lustrze rozpoznają się niektóre gatunki naczelnych nie jest szczególnie szokujące, ale test w nieco innej wersji zdają również świnie czy słonie!)

I tu zaczyna się zabawa, bo od kiedy Ja staje się świadome wiele się zaczyna wokół niego dziać. 

Jaizm wszechmogący - tak lubię sobie o tym myśleć. Najważniejszy ze schematów jaki ma każdy z nas. Chroni, integruje, wspomaga, ale i utrudnia widzenie rzeczywistości, sprawia cierpienie. 

Ja staje się dla nas punktem odniesienia - jest źródłem wielu zniekształceń poznawczych. Zakładamy, że inni myślą (lub powinni myśleć) podobnie, mamy w sobie pewien rodzaj egocentryzmu, który często jest trudny do przeskoczenia i wymaga wiele wysiłku, by go przekraczać. 

Co brzmi nieco paradoksalnie biorąc pod uwagę inny fakt - wiedza o sobie kształtuje się pod wpływem wyobrażenia co do tego, jak odbierają i oceniają nas inni. Nie jest to jedyne źródło tej niezwykle ważnej dla nas wiedzy, lecz silne i niepodważalne. Zwłaszcza dziś, w erze social mediów, gdzie sami bezustannie prosimy się o to, by nas oceniano i wystawiamy swe życia i przeżycia na pokaz.

To trochę bezmyślne ze strony naszego mózgu, bo to nasze biedne Ja, samoświadomość, wiedza o sobie jest przewodnikiem, dzięki któremu podejmujemy decyzje, dokonujemy wyborów życiowych. I właśnie stąd tak wiele z nas cierpi - wystarczy niska samoocena, co jeszcze bardziej zmienia nasze interpretacje i Ja lustrzane staje się naszym wrogiem - czyjaś opinia zaczyna kierować naszym życiem. 

Kenneth Gergen wprowadził pojęcie Ja Nasyconego, charakterystycznego dla współczesności. Wiele się zmieniło w zakresie relacji, wiele więc musiało się też zmienić w naszym Ja. Każdego dnia mamy styczność z wieloma osobami, rozmawiamy (czy raczej piszemy - Internety zdecydowanie robią swoje) z jeszcze większą liczbą. Do tego związki nawiązujemy znacznie szybciej niż kiedyś - również dzięki pośrednictwu mediów. Wszystko to wywołuje gwałtowny przyrost wiedzy z przeróżnych źródeł - nasze Ja staje się zaludnione. Czy nawet przeludnione. Nie chodzi już tylko o samą ilość bodźców, jaką odbieramy, lecz o ich charakter - lajki, czy też ich brak, niepochlebny komentarz, czy - o zgrozo! - brak odzewu. Jak odnieść wszystkie te przychodzące informacje do tego, co wcześniej o sobie wiedzieliśmy - a teraz już nam się tylko wydaje, że wiemy? Czy w tej erze ekshibicjonizmu w sieci istnieje jeszcze coś takiego, jak nasze prawdziwe Ja? Czy mamy ze sobą łączność?

Jak poznać siebie? Zacząć myśleć o tym, co do nas dociera, a także i o tym, co sami pomyślimy o sobie w kategoriach hipotez. Nie sztywnych i absolutnie potwierdzonych założeń. I coś, co sama z wdzięcznością (bo daje niesamowitą wolność) praktykuję - dawanie sobie przyzwolenia na sprzeczności, jakie w każdym z nas (bez wyjątku) tkwią. Bo nie jestem tylko wrażliwa, nie jestem tylko swoimi obawami, lękami, nie jestem tylko introwertyczką - potrafię też być z ludźmi, świetnie się czuć w ich towarzystwie, jestem silna, i działam mimo strachu. Daję się swemu Ja zaskoczyć, przyglądam się sobie z zaciekawieniem, uczę się siebie na nowo. Jak w dobrym związku, który trwa mimo gorszych chwil, dzięki akceptacji. Tej bezwarunkowej.

Och. I czas bez social mediów. Z bliskimi, którzy są realnie obok. Z sobą samym. Z naturą. Z ciszą. To chyba właśnie wtedy nasze Ja, tłamszone codziennym pędem i pogonią za czymś nieuchwytnym zaczyna przemawiać.